Liyon

De Vouiquipèdia, l’enciclopèdia abada.
Cél articllo est ècrit en arpitan liyonês / ORB lârge. Lo blâson du Liyonês


Pâge d’éde sus l’homonimia Por los articllos homonimos, vêde Liyon.
Liyon
[li.ˈjɔ̃]
arriér-més :
[li.ˈjɒ̃ː], [li.ˈjã], [ʎɔ̃], [jɔ̃]

Liyon
De hiôt en bâs, de gôche a drête[V 1] : Noutra-Dama de Forviéro ; la place dus Tèrrâls ; lo parc de la Téta d’or ; los quartiérs de Confolence et du Viely Liyon ; la pont Lafayèta sus lo Rôno ; los grata-cièls du quartiér de La Pârt-Diô.
Blâson de Liyon
Blâson

Gentilyiço Liyonês, Liyonêse[V 2]en arpitan

Lyonnais, Lyonnaiseen francês

Noms arpetans
Ôtro nom arpetan Leyon

[ljɔ̃] et [lə.ˈjɔ̃]

En CFLL dombista Lyon
En CFLL brêssana Leyon ou ben Lyon
En CFLL Lyon,arriér-més : Liyon ou ben Leyon
Noms ètrangiérs
Nom latin (racena) Lugdūnum
Nom francês Lyon
Nom occitan Lion(nôrma cllassica)Lioun(nôrma mestralenche)
Nom étalien Lione
Administracion
Règion
culturâla
Drapél de l’Arpetania Arpetania
Règion
historica
Liyonês
Payis Drapél de la France France
Règion Ôvèrgne-Rôno-Ârpes
(prèfèctura)
Dèpartament Circonscripcion dèpartamentâla du Rôno
(prèfèctura)
Mètropola Mètropola de Liyon
(sièjo)
Arrondissement Liyon
(ch·èf-luè)
Sendeco
Mandat
Grègori Docèt (EELV)
2020-2026
Code postâl 69001 jusqu’a 69009
Code comena 69123 et depués 69381 jusqu’a 69389
Dèmografia
Populacion
municipâla
518 635 hab. (2018[1])
Densitât 10 834 hab./km2
Populacion
agllomèracion
1 669 730 hab. (2018)
Geografia
Coordonâs 45° 45′ 28″ bise, 4° 49′ 56″ levant
Hôtior 237 m
Min. 162 m
Max. 305 m
Supèrficie 47,87 km2
Localisacion
Geolocalisacion sus la mapa : Rôno
Vêde dessus la mapa administrativa du Rôno
Liyon
Geolocalisacion sus la mapa : mètropola de Liyon
Vêde dessus la mapa topografica de la mètropola de Liyon
Liyon
Geolocalisacion sus la mapa : France
Vêde dessus la mapa administrativa de France
Liyon
Geolocalisacion sus la mapa : France
Vêde dessus la mapa topografica de France
Liyon
Lims
Seto Vouèbe lyon.fr

Liyon[N 1],[V 3] [li.ˈjɔ̃][N 2],[2],[3],[4],[5],[6],[7],[8],[9],[10],[V 4] (Lyon [ljɔ̃][11] ou ben [li.ɔ̃] (Acutâd)[12] en francês) est na comuna[V 5] francêse[V 6] et arpitana[V 7], que sè trôve dens lo quârt sud-èste de la France, u confolent[V 8] du Rôno et de la Sona. Sièjo[V 9] du consèly de la mètropola de Liyon[N 3],[V 10], que son statut particuliér lyé balye a la vês[V 11] les atribucions d’una mètropola et d’un dèpartament, el’est[V 12] étot lo ch·èf-luè de l’arrondissement de Liyon, celi de la circonscripcion dèpartamentâla du Rôno et celi de la règ·ion Ôvèrgne-Rôno-Ârpes, et pués la vielye capitâla du Liyonês.

La comuna at na situacion de trêvo g·eografico du payis, a bise du colidor naturâl du Rôno que côrt depués Liyon jusqu’a[V 13] Marselye. Placiê[V 14] entre-mié lo Massis centrâl u sêr[V 15] et lo massis arpenc u matin[V 16], la vila[V 17] de Liyon ocupe na posicion stratègica dedens la circulacion bise-mié-jorn en Eropa. Vielye capitâla de les Gôles du temps de l’Empiro romen, el’est lo sièjo d’un arcevèchiê que lo titulèro pôrte lo titro de primat de les Gôles. Liyon vint na vila bien comèrçanta et un endrêt financiér de pèrmiér[V 18] ôrdre a la Renèssence. Sa prospèritât èconomica est étâ[V 19] portâ[V 20] yena aprés l’ôtra[V 21] per la sèya, pués per l’aparicion de les endustries notament dus[V 22] linjos, ch·imiques et, més dèrriérement, per l’endustria de l’émâge.

Liyon, historicament vila endustriâla, at reçu u mié-jorn de la vila tot plen d’activitâts pètroch·imiques lo long du Rôno, dedens cen qu’apèlont lo colidor de la ch·imie. Aprés lo dèpârt et la fèrmetura de les endustries dus linjos, ele[V 23] s’est a châ pou recentrâ[V 24] sus los sèctors d’activitât de tècniques de pouenta, tâles que la farmacie et les biotècnologies. O-v est[V 25] arriér-més la seconda vila ètudienta de France, avouéc quatro univèrsitâts et plusiors grandes ècoules[V 26]. Enfin, la vila at consèrvâ un patrimouèno arch·itècturâl important que vat depués los temps romens jusqu’u XXémo siècllo en passent per la Renèssence et pués, a çu[V 27] titro, los quartiérs du Viely Liyon[13], de la colena de Forviéro[14], de la Présqu’ila[15] et de les bârmes de la Crouèx-Rossa[16] sont enscrits sus la lista du patrimouèno mondiâl de l’UNÈSCÔ.

Per sa populacion, Liyon constitue la trêsiéma comuna de France, avouéc 518 635 habitents u dèrriér recensement de 2018. El’est lo bôrg de la 2nda agllomèracion (1 669 730 habitents en 2018) et du 2nd suer d’atraccion[V 28] (2 259 411 habitents en 2018) de France. El’est la prèfèctura du dèpartament du Rôno, de la règ·ion Ôvèrgne-Rôno-Ârpes, de la zona de dèfensa et de sècuritât Sud-Èste et pués lo sièjo de la mètropola de Liyon, que rassemble 59 comunes et 1 398 892 habitents en 2018[17]. La vila de Liyon ègzèrce n’atractivitât d’importance nacionâla et eropèèna. Son importance dedens los domênos culturâls, banquèros, financiérs, comèrciâls, tècnologicos, farmaçuticos, ou encor[V 29] los ârts et los amusaments fant de ceta na vila mondiâla de rang « Bètâ- » d’aprés lo cllassement GaWC en 2020, comparâblo a Manchester, Sant-Pètersbôrg ou ben Stuttgart[18]. O-v est étot lo sièjo d’Entèrpol depués 1989.

Los habitents de la vila sont apelâs los Liyonês [lu li.jɔ.ˈnɛ] et les Liyonêses [lə li.jɔ.ˈneː.zə][N 4],[9],[V 30].

G·eografia[changiér | changiér lo tèxto sôrsa]

Histouère[changiér | changiér lo tèxto sôrsa]

Transpôrts[changiér | changiér lo tèxto sôrsa]

Administracion et politica[changiér | changiér lo tèxto sôrsa]

Liyon est divisâ en nôf arrondissements municipâls.

Èconomia[changiér | changiér lo tèxto sôrsa]

Èducacion et cultura[changiér | changiér lo tèxto sôrsa]

Cultura[changiér | changiér lo tèxto sôrsa]

Ensègnament[changiér | changiér lo tèxto sôrsa]

Patrimouèno[changiér | changiér lo tèxto sôrsa]

Liyonês bien cognus[changiér | changiér lo tèxto sôrsa]

Vêre étot[changiér | changiér lo tèxto sôrsa]

Wikimedia Commons propôse de documents multimèdiâ libros sus Liyon.

Bibliografia[changiér | changiér lo tèxto sôrsa]

Liems de defôr[changiér | changiér lo tèxto sôrsa]

Notes et rèferences[changiér | changiér lo tèxto sôrsa]

Notes[changiér | changiér lo tèxto sôrsa]

  1. Ècrivont étot Leyon en ôtros patouès arpitans, que prononçont [ljɔ̃] (« Lyon » en CFLL dombista) en patouès dombisto et [lə.ˈjɔ̃] (« Leyon » en CFLL brêssana) en patouès brêssan.
  2. Prononçont arriér-més [li.ˈjɒ̃ː], [li.ˈjã], [ʎɔ̃] ou ben [jɔ̃] d’aprés los patouès arpitans.
  3. Depués lo 8 de mârs 2015.
  4. Prononçont étot [lu ʎɔ.ˈnɛ] et [lə ʎɔ.ˈneː.zə] ou ben [lu jɔ.ˈnɛ] et [lə jɔ.ˈneː.zə] d’aprés los patouès arpitans.
    Diont los Leyonês [lu ljɔ.ˈnɛ] et les Leyonêses [le ljɔ.ˈnɛː.ze] en patouès dombisto (ècrit en grafia sarrâ) et pués les Leyonês [le lə.ju.ˈna] (« lé Leyouna » en CFLL brêssana) et les Leyonêses [lə lə.ju.ˈnaː.ʒə] (« le Leyounaje » en CFLL brêssana) en patouès brêssan (vêre ce-devant).

Vocabulèro[changiér | changiér lo tèxto sôrsa]

  1. Varianta liyonêse [ˈdrɛː.ti] de « drêta » a f.
  2. Varianta liyonêse [li.jɔ.ˈneː.zi] de « Liyonêsa » f.
  3. Varianta liyonêse [ar.pi.ˈtã] de « arpetans » a mpl.
  4. Varianta liyonêse [ar.pi.ˈtã] de « arpetan » m.
    Varianta liyonêse [rə.trãs.ˈkri.ti] de « retranscrita » pp f.
  5. Varianta liyonêse [kɔ.ˈmy.na] de « comena » f.
  6. Varianta liyonêse [frã.ˈseː.zi] de « francêsa » a f.
  7. Varianta liyonêse [ar.pi.ˈtaː.na] de « arpetana » a f.
  8. « confolent » [kɔ̃.fɔ.ˈlɛ̃] m est lo mot liyonês por « regonfllo » m.
  9. « sièjo » [ˈsjeː.ʒo] m est lo mot liyonês por « sièta » f.
  10. Varianta liyonêse [də.ˈpɥi] de « dês » prèp.
  11. « a la vês » [a la vɛ] loc adv est lo parlament liyonês por « a côp » loc adv.
  12. « ele » [ɛl] pron chousa f (que vint devant na voyèla « el’ » [l‿]) est lo mot liyonês por « el » pron chousa f.
  13. « jusqu’a » [ʒys.ˈk‿a] loc prèp est lo parlament liyonês por « tant qu’a » loc prèp.
  14. Varianta liyonêse [pla.ˈsja] de « placiêe » pp f.
  15. « sêr » [sɛː] m est lo mot liyonês por « cuchient » m.
  16. « matin » [ma.ˈtɛ̃] m est lo mot liyonês por « levant » m.
  17. Varianta liyonêse [ˈvi.la] de « vela » f.
  18. Varianta liyonêse [par.ˈmi] de « premiér » a ord m.
  19. Varianta liyonêse [e.ˈto] de « étâye » pp f.
  20. Varianta liyonêse [pɔr.ˈto] de « portâye » pp f.
  21. Varianta liyonêse [ˈji.na a.ˈpre ˈl‿oː.tra] de « yona aprés l’ôtra » loc adv f.
  22. Varianta liyonêse [du] de « des » art mpl.
  23. Varianta liyonêse [ɛl] de « el » pron chousa f.
  24. Varianta liyonêse [rə.sɛ̃.ˈtro] de « recentrâye » pp f.
  25. Varianta liyonêse [ɔ.ˈv‿e] de « o est » loc v.
  26. Varianta liyonêse [ˈɡrã.də] de « grantes » a fpl.
  27. Varianta liyonêse [sy] de « cél » a dèm m.
  28. Varianta liyonêse [sɥɛr] de « sôl » m.
  29. Varianta liyonêse [ɛ̃.ˈkɔr] de « oncor » adv.
  30. Varianta liyonêse [sa.ˈro] de « sarrâye » pp f.

Rèferences[changiér | changiér lo tèxto sôrsa]

  1. (fr) « Populations légales 2018 Commune de Lyon (69123) », dessus insee.fr (viu lo 29 de dècembro 2020).
  2. Prononciacion en arpitan liyonês retranscrite d’aprés la nôrma AFE.
  3. (fr) Domenico Stich, « Dictionnaire francoprovençal-français et français-francoprovençal », Tonon, Le Carré, 2003, pp. 169 et 401.
  4. (fr) Jian-Baptista Martin et Ana-Marie Vôrpâs, « Le Lyonnais de poche », Cheneviéres-sus-Mârna, Assimil, 2006.
  5. (fr) D’aprés cela pâge : « Lyon LY », dedens lo Dictionnaire toponymique du Lyonnais. Origine et histoire des noms de lieux de la Loire et du Rhône (viu lo 27 de mê 2020).
  6. (fr) Rogiér Virèt, « Dikchonéro Fransé - Savoyâ - Dictionnaire Français - Savoyard » [PDF], 8éma èdicion reviua et ôgmentâye, 2021, pp. 2002-2003.
  7. (fr) Jian de vers Bonére« Le patois de Saint-Jean-Soleymieux. Essai de lexique patois-français » [PDF], 2nda èdicion, Village de Forez, 2005, pp. 72 et 75 [→ Yon].
  8. (fr) « Vie quotidienne en Dombes. Glossaire du patois dombiste », Bôrg, Musée des Pays de l’Ain, “Patrimoine de la Dombes”, 1993, p. 54 [→ Lyon].
  9. 9,0  et 9,1(fr) D’aprés la pâge : « Lyon », sus lo seto du DicoFranPro (viu lo 27 de septembro 2022).
  10. (fr) Jian Chambârd, « Vie quotidienne en Val-de-Saône et glossaire du patois de Feillens », Bâgiê-lo-Châtél, “Les Amis du Site, Culture et Loisirs”, 1989, p. 179 [→ Lian].
  11. (fr) Collectif, Larousse dictionnaire français-anglais.
  12. (fr) Collectif, Le Robert & Collins senior dictionnaire français-anglais / anglais-français, Paris / Niou-Yorque, Dictionnaires Le Robert Harper-Collins, , 2081 p. (ISBN 2-850-36528-9), p. 529.
  13. (fr) Lea Delpont, « Le Vieux Lyon ou les dilemmes d’un quartier touristique », dessus lesechos.fr, (viu lo 2 d’oût 2021).
  14. (fr) Marie-Christine Parra, « Fourvière, un “Grand site de France” en devenir », dessus leprogres.fr, (viu lo 2 d’oût 2021).
  15. (fr) « Lyon fête les 20 ans de son inscription au patrimoine mondial de l’Unesco », dessus francetvinfo.fr, (viu lo 2 d’oût 2021).
  16. (fr) « La Croix-Rousse, Patrimoine Mondial de l’UNESCO », dessus lyonsecretdefense.com, (viu lo 2 d’oût 2021).
  17. (fr) « Chiffres-clés de la Métropole de Lyon », dessus insee, (viu lo 1ér d’oût 2021).
  18. (en) « The World According to GaWC 2020 », dessus lboro.ac.uk, GaWC (Globalization and World Cities) (viu lo 12 de jouin 2021).