« Italie » : difèrences entre les vèrsions
p corrèccion |
|||
Legne 74 : | Legne 74 : | ||
=== Lo dèvelopament de les comenes === |
=== Lo dèvelopament de les comenes === |
||
A partir de lo XI° s., lo fenomèno de les comenes concerne lo nord et lo centro de la pèninsula étalièna, et quârques vêles du sud. Lo nord et lo centro constituont lo "reyômo d'Étalia", que fat partia du [[Sant-Empiro Romen Germanico]]. Los emperors germanicos que se succèdont tâchiont de controlar cela règ·ion particuliére. Lo sud est sôt la dominacion de los Normands pués de los Anjou a partir de 1266, doves dinasties que frènont lo dèvelopament de les comenes per lyor politica unitèra. </br> |
|||
A cela època, la dèmografia de les comenes ôgmente, et l'èconomia se dèvelope. De formes politiques aparèssont, avouéc de mag·istrats que sont en fonccion por un temps limita. Les comenes sont basâ utorn de la vêla et de son ''contado'', tèrritouèro pèrifèrico. Châque comena se difèrencie de les ôtres per la crèacion d'una indentitât que lui est sina. |
|||
=== La fin du Moyen Âjo et la pèx de Lodi === |
=== La fin du Moyen Âjo et la pèx de Lodi === |
Vèrsion du 25 mê 2016 a 10:20
Cél articllo est ècrit en arpetan supradialèctâl / ORB lârge. |
L’Étalia ou ben l’Étalie (Italia en étalien) est un payis d’Eropa. La vela capitâla est Roma.
G·eografia fesica
Tèrritouèro
L’Étalie est na pèninsula encèrcllâye per la mar Mèditèrranê, drêt coment ses iles : les principâles sont la Sicila et la Sardègne. La couta du cuchient est bordâye per la mar Tirrènièna et cela du levant per la mar Adriatica. Tant qu’a la partia tèrrèstra de la bise, el est entorâye de les Ârpes avouéc la France u nord-ouèste, de la Suisse et de l’Ôtrich·e a la bise et de la Slovènie u nord-èste. Sa supèrficie est de 301 300 m² et sa longior dês la bise u mié-jorn est de 1 360 km. Los Apènins fôrmont na chêna de montagnes a son méten et sur sa longior.
Cllimat
Lo cllimat est mèditèrranèen por la pèninsula (hivèrn dox et humido, chôd-temps chôd et sèc), més sèc u mié-jorn et més frès avouéc l’hôtior. La plana du Pô a la bise est subtropicâla humida (hivèrn pletout frêd, chôd-temps chôd et humido).
Toponimia et ètimologia
Histouère
Prèhistouère
L’Étalie prèromena
La Rèpublica romena
Roma est étâye fondâye u VIIIémo siècllo dev. J.-C. (753 dev. J.-C. d’aprés la tradicion) u lât du Tibro, la reviére que travèrse l’Étalie centrâla. Roma ére na vela u méten du tèrritouèro des Latins que comenciêvont la conquéta de lors vesins desot lo govèrnament des rês de Roma.
U VIémo siècllo dev. J.-C., Roma vint na rèpublica (409 dev. J.-C. d’aprés la tradicion) et du IVémo tant qu’u IIIémo siècllo conquère la pèninsula étalièna, aprés les Guèrres samnites (343-290) por lo centro de l’Étalie pués la conquéta des tèrritouèros a la bise (avouéc la somission de les citâts-ètats ètrusques) et u mié-jorn (ples la Sicila) que s’achavone en 240 dev. J.-C..
U IIIémo siècllo, Roma afronte três côps Cartâge, la granta pouessience de la Mèditèrranê occidentâla. Roma rempôrte cetes guèrres, les três « Guèrres puniques », et sè fât mêtra de ceta partia de la Mèditèrranê et prend los tèrritouèros de son ènemia (en Africa de la Bise, en Hispanie et les Balèâres). Avouéc la victouère de les Guèrres de Macèdonie (215-168), pués de conquétes u levant et u cuchient, Roma contrôle quâsi tot lo bassin mèditèrranèen u Iér siècllo dev. J.-C..
Les tensions politiques ménont la rèpublica a la guèrra civila, aprés l’assassinat du dictator Julo Cèsâr lo 15 de mârs 44 dev. J.-C.. Son succèssor, Octâvo, est vencor d’Antouèno et Cllèopâtra : procllâme l’Empiro en 27 dev. J.-C. et vint lo premiér emperor desot lo nom d’Ôguste.
L’Empiro romen
Les pèriodes lombârda, bizantina et franca
Lo dèvelopament de les comenes
A partir de lo XI° s., lo fenomèno de les comenes concerne lo nord et lo centro de la pèninsula étalièna, et quârques vêles du sud. Lo nord et lo centro constituont lo "reyômo d'Étalia", que fat partia du Sant-Empiro Romen Germanico. Los emperors germanicos que se succèdont tâchiont de controlar cela règ·ion particuliére. Lo sud est sôt la dominacion de los Normands pués de los Anjou a partir de 1266, doves dinasties que frènont lo dèvelopament de les comenes per lyor politica unitèra.
A cela època, la dèmografia de les comenes ôgmente, et l'èconomia se dèvelope. De formes politiques aparèssont, avouéc de mag·istrats que sont en fonccion por un temps limita. Les comenes sont basâ utorn de la vêla et de son contado, tèrritouèro pèrifèrico. Châque comena se difèrencie de les ôtres per la crèacion d'una indentitât que lui est sina.
La fin du Moyen Âjo et la pèx de Lodi
...
La Rèpublica romena
Lo Risorgimento et l’unificacion de l’Étalie
Lo reyômo d’Étalie
La Rèpublica étalièna
Sociètât
Dèmografia
Populacion
Lenguoues
Religions
Èducacion
Mèdias
Politica et administracion
L’Étalie est divisâye en 20 règ·ions (regioni), 110 provinces (province) et 8 101 comènes (comuni).
Règ·ions